ทำไมต้องบูชาด้วย ธูป เทียน ดอกไม้

 

ทําไมจึงบูชาด้วย ธูป เทียน ดอกไม้ ?

ธูป เทียน ดอกไม้ สื่อความหมายถึงอะไร?

.

…. “ ทีนี้ เพื่อจะให้การบูชาด้วยอามิสนั้น มีความหมายขึ้น อย่างน้อยคนก็ทําอามิสบูชากันอยู่เรื่อย ท่านก็หาทางที่จะทําให้ “อามิสบูชา” นี้ไปเชื่อมกับ “ปฏิบัติบูชา” ได้ง่ายขึ้น ก็เลยมีการให้ความหมายสําหรับเครื่องบูชาแต่ละอย่างๆ นั้นด้วย

…. อย่างไรก็ตาม ความหมายเหล่านี้ให้ถือว่าเป็นมติของนักปราชญ์ ซึ่งไม่จําเป็นต้องตายตัว ให้ถือว่าเป็นเพียงการหาความหมายให้แก่สิ่งเหล่านี้ เพื่อจะได้มีทางคิดเชื่อมอามิสต่อไปหาธรรม ที่จะทําให้เกิดผลในทางปฏิบัติให้ได้

…. ทีนี้ เราบูชาด้วย ธูป-เทียน-ดอกไม้ เป็นหลัก เมื่อเป็นอย่างนี้ก็มาดูความหมายของธูปเทียนดอกไม้กันหน่อย

…. มีมติหนึ่งท่านว่าไว้ดี น่าเอาไปใช้สื่อกัน คือ มติที่ว่า ธูป-เทียน-ดอกไม้ ที่ใช้เป็นเครื่องบูชานี้ มี ๓ อย่าง ตรงกับพระรัตนตรัย ซึ่งก็มี ๓ อย่าง แล้วก็จัดได้ว่า...

…. ๑. ธูป ใช้บูชา พระพุทธเจ้า 

…. ๒. เทียน ใช้บูชา พระธรรม 

…. ๓. ดอกไม้ ใช้บูชา พระสงฆ์

แล้วก็ให้ความหมายต่อไปที่ว่า ธูป ใช้บูชาพระพุทธเจ้านั้น ตรงกันเลย ธูปนั้นจะเห็นว่ามี ๓ ดอก แล้ว ๓ ดอกนั้นก็ตรงกับพระคุณ ๓ ของพระพุทธเจ้า เรียกว่า “พุทธคุณ ๓” คือ...

…. ๑. พระปัญญาคุณ พระคุณ คือพระปัญญา ที่ทําให้ตรัสรู้ 

…. ๒. พระวิสุทธิคุณ พระคุณคือความบริสุทธิ์ เมื่อตรัสรู้แล้วพระองค์ก็ทรงบริสุทธิ์จากกิเลส เพราะปัญญาที่ตรัสรู้ ทําให้บริสุทธิ์สะอาดหมดจดจากกิเลส และหลุดพ้นจากความทุกข์ วิสุทธิคุณนี้อันเดียวกับวิมุตติคุณ จะเรียกวิสุทธิคุณก็ได้ วิมุตติคุณก็ได้ คือหลุดพ้นจากกิเลสและปวงทุกข์ เป็นพระคุณที่สอง 

…. ๓. พระมหากรุณาคุณ พระคุณ คือมหากรุณา พระพุทธเจ้าทรงมีพระทัยมุ่งหมายใฝ่จะช่วยเหลือปวงสัตว์ให้พ้นจากทุกข์ ข้อนี้เป็นพระคุณอันยิ่งใหญ่ที่ทําให้พระองค์ทรงออกประกาศพระศาสนา

…. พระพุทธเจ้าทรงมีพระคุณมากมาย สรุปได้เป็นสาม เมื่อเราบูชาพระพุทธเจ้าก็คือบูชาพระคุณ ๓ ประการนี้

…. อีกด้านหนึ่ง จะเห็นว่าธูปนี้มีกลิ่นส่งออกมาหอม กลิ่นหอมนั้นถือเป็นสัญลักษณ์สื่อถึงการฟุ้งขจรแห่งคุณค่าและกิตติศัพท์ของความดี เรียกว่า เป็นกลิ่นของความดี โดยนิยมว่าคุณธรรมความดีเริ่มตั้งแต่พระพุทธคุณนี้มีกลิ่นหอม เหมือนกับว่าเมื่อเราได้ยินคุณความดีของคนผู้หนึ่งซึ่งคนพูดถึงกันมาก ก็เรียกว่าคนนั้นหอม

…. แต่กลิ่นของความดี หรือความหอมของคุณธรรมและการทําความดีนี้ ประเสริฐยิ่งกว่ากลิ่นหอมของธูป เพราะว่ากลิ่นหอมของธูปนั้นไปทวนลมไม่ได้ แต่กลิ่นหอมของความดีไปทวนลมได้ ท่านจึงให้นึกต่อขึ้นไปอีกชั้นหนึ่งว่า กลิ่นหอมของคุณธรรมความดีนั้น ประเสริฐยิ่งกว่ากลิ่นหอมของวัตถุ มีธูป เป็นต้น

…. เอาเป็นสรุปว่า บูชาพระพุทธเจ้าด้วยธูป และ สามดอกของธูปนั้น หมายถึง บูชาพระคุณ ๓ ประการ ได้แก่ พระปัญญาคุณ พระวิสุทธิคุณ และ พระมหากรุณาคุณ

…. ต่อไปเครื่องบูชาอย่างที่สอง เทียน เป็นเครื่องหมายของการบูชา “พระธรรม” จะเห็นว่า การบูชาด้วยเทียนนี้ใช้เทียน ๒ เล่ม ทําไมใช้เทียน ๒ เล่ม พระพุทธศาสนานั้นแยกเป็น ๒ ส่วน คือ ธรรม กับ วินัย เราเรียกว่า พระธรรมวินัย เป็นชื่อแท้ของพระพุทธศาสนา

…. ธรรม กับ วินัย รวมกัน ทําให้เป็นพระพุทธศาสนาอยู่ได้ ถ้ามีแต่ธรรม ไม่มีวินัย ธรรมก็ดํารงอยู่ไม่นาน มีแต่วินัย ไม่มีธรรม วินัยก็ไม่รู้จะสื่อไปถึงอะไร

…. วินัย เป็นเครื่องสื่อถึงธรรม ขยายความหน่อยว่า วินัยมาช่วยสื่อให้ถึงธรรม โดยเป็นเครื่องฝึกคน เพื่อจะนําคนให้ถึงธรรม เป็นเครื่องมือของธรรมในการจัดสรรและจัดการสังคมของมนุษย์ และธรรมจะปรากฏเป็นประโยชน์แก่หมู่มนุษย์ถึงขั้นที่มนุษย์จัดการให้เป็นไปได้ ก็ด้วยอาศัยวินัย ที่เป็นสมมุติ เป็นรูปแบบ

…. ธรรม เป็นของจริงในธรรมชาติ เป็นเนื้อหาสาระที่ต้องการ วินัยเป็นรูปแบบ เป็นการจัดตั้งวางระบบแบบแผนในสังคม ในหมู่ชน เพื่อให้มนุษย์เข้าถึงธรรม เป็นไปตามธรรม ในทางที่จะได้ประโยชน์จากธรรม ทําให้ความจริงที่มีอยู่ในธรรมชาติปรากฏผลออกมาแก่หมู่มนุษย์ รวมแล้วก็เป็นองค์ประกอบสําคัญของพระพุทธศาสนา ๒ อย่าง คือ ธรรม กับ วินัย ด้วยเหตุนี้ เราจึงใช้เทียน ๒ เล่ม เป็นสัญลักษณ์ของ พระธรรม กับ พระวินัย

…. ทีนี้ เทียนนั้นจุดแล้วให้ความสว่าง ก็เหมือนกับธรรมรวมทั้งวินัย ที่เป็นเหมือนดวงประทีปส่องสว่าง ทําให้คนมองเห็น คือทําให้เกิดปัญญา มีความรู้เข้าใจ แล้วรู้จักดําเนินชีวิตได้ถูกต้อง พัฒนาคุณความดีอะไรต่างๆ ตลอดจนลุถึงสัจธรรม นี้เป็น ความหมายของเทียน ที่ใช้บชาพระธรรม

…. ต่อไป “ดอกไม้” ใช้บูชาพระสงฆ์ ทําไมใช้ดอกไม้บูชาพระสงฆ์ จะเห็นว่าดอกไม้ที่เรานํามาบูชานี้ มีสีสันเป็นประเภทและชนิดต่างๆ เรียกว่านานาพันธุ์ คือพันธุ์ต่างๆ ก็ได้ หรือนานาพรรณ หลากสี หลายประเภท ก็ได้ดอกไม้นี้สารพัด เล็กบ้าง ใหญ่บ้าง รูปร่างแปลกๆ ผิดแผกกันไป

…. ทีนี้ ดอกไม้เหล่านั้นเวลานํามาบูชาจะเห็นว่ามิใช่เขาเอามาแล้วก็บูชาเลย แต่ โดยมากเขาจะจัดก่อน ให้เป็นสัดส่วนงามตาน่าดู โดยทําเป็นพวงมาลามาลัยบ้าง จัดเป็นพุ่มพานบ้าง จัดใส่แจกันบ้าง ให้เป็นระเบียบเรียบร้อย ดอกไม้มากมายหลายเภทหลากพรรณ ที่จัดสรรอย่างดีมีสัดส่วนสีสันงามตานี้ มีความหมายโยงไปหาพระสงฆ์

…. พระสงฆ์นี้ เป็นหมู่ เป็นชุมชน อันประกอบด้วยภิกษุทั้งหลาย ที่มาจากชาติตระกูลต่างๆ มีภูมิหลัง มีการศึกษาอบรมต่างๆกัน มีชีวิตจิตใจ มีความรู้สึกอะไรๆ ต่างกันไปทั้งนั้น แต่ละบุคคลไม่เหมือนกันเลย แต่พอเข้าสู่สังฆะ มารวมกันเป็นสงฆ์นี้ มีวินัยอันหนึ่งอันเดียวกัน ปฏิบัติเพื่อธรรม ตามแนวทางของธรรมอันเดียวกัน โดยเฉพาะมีวินัยเป็นเครื่องจัดตั้งวางระบบ ก็มีความเป็นระเบียบเรียบร้อยงดงาม เหมือนดังดอกไม้ต่างสีต่างพันธุ์ ดอกเล็ก ดอกใหญ่ มากมายนั้น ที่ช่างดอกไม้ได้จัดสรรให้เป็นระเบียบเรียบร้อยสวยงาม

…. เมื่อนึกถึงดอกไม้ ก็ทําให้นึกถึงพระสงฆ์ว่า อ๋อ...นี่แหละ คนทั้งหลาย ไม่ว่าจะแตกต่างกันอย่างไรก็ตาม เมื่อเข้ามาสู่พระธรรมวินัยแล้วก็มีระเบียบแบบแผนเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน แล้วก็มีความเรียบร้อยสวยงามน่าชื่นชมบูชา สังคมของเรานี้ถ้าได้มีการจัดตั้งวางระบบให้ดีด้วยวินัย คือกฎเกณฑ์กติกาที่วางไว้ดีแล้ว ก็รวมเข้าอยู่ในหลักการคือธรรมอันเดียวกัน ก็จะเป็นชุมชน เป็นสังคมที่ดีงาม มีความเป็นระเบียบเรียบร้อยสง่าน่าชื่นชมเช่นอย่างนั้น ด้วยเหตุฉะนี้ เราจึงบูชา สังฆะ คือ พระสงฆ์ ด้วยดอกไม้

…. ที่ว่ามาทั้งหมดนี้ ก็เป็นความหมายของเครื่องบูชา ๓ ประการ

…. เมื่อเรามองความหมายของเครื่องบูชาอย่างนี้แล้ว ก็จะเห็นทางปฏิบัติ โดยมีความรู้ความเข้าใจขยายกว้างออกไป แล้วจิตใจก็จะเปิดโล่งได้ ไม่ไปติดอยู่แค่วัตถุ มีสิ่งที่จะนําไปพิจารณาใคร่ครวญ นําทางชีวิตจิตใจให้ก้าวหน้าได้ และเป็นสื่อที่จะพาความคิดคํานึงให้ลึกซึ้งต่อไป ในการศึกษาพระธรรมวินัยอีกด้วย.”

.

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ ( ป. อ. ปยุตฺโต )

ที่มา : จากหนังสือ “ตามพระใหม่ไปเรียนธรรม” ตอนที่ ๔