ไม้สีฟัน ทำจากไม้ที่มีคุณสมบัติเป็นยา เช่น ไม้โกทา สมัด ดีคน ข่อย ฯลฯ ใช้สำหรับชำระฟัน ลิ้น ปาก ให้สะอาดปราศจากกลิ่นและเศษอาหาร รวมทั้งช่วยให้ฟันแข็งแรง ลิ้นรับรสได้ดี และขจัดเสมหะ
ในปัจจุบันสำนักวัดป่าต่าง ๆ นิยมทำใช้กันอยู่ และยังใช้เป็นเครื่องสักการะบูชาครูบาอาจารย์ ในวาระสำคัญ เช่น “การขอนิสัย”
พระพุทธองค์ทรงบัญญัติให้ภิกษุใหม่ (๑-๕ พรรษา) ต้องถือนิสัย คือต้องอยู่ภายใต้การปกครองของอุปัฌาย์หรืออาจารย์ หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ง คือ ขอให้ท่านเป็นที่พึ่งพิงอาศัยของตน ดุจพ่อแม่เป็นที่พึ่งพิงของลูก ๆ
วัดหนองป่าพงและสำนักสาขาถือว่า การขอนิสัยเป็นอริยประเพณี ที่สร้างความเคารพความผูกพันฉันบุตรกับบิดาแก่ศิษย์และอาจารย์ และเป็นข้อย้ำเตือนไม่ให้ภิกษุท่องเที่ยวไปตามอำเภอใจโดยไม่ยึดถือใครเป็นอาจารย์ ดังนั้นจึงมีการขอนิสัยในวาระต่าง ๆ เช่น วันเข้าพรรษา เป็นต้น
ไม้สีฟัน เป็นเครื่องแสดงถึงความเคารพบูชาของศิษย์ต่อครูอาจารย์ จึงต้องทำอย่างประณีต ซึ่งต้องอาศัยความพากเพียร ความอดทน และใช้เวลาพอสมควร ไม้สีฟันแต่ละอัน อาจสามารถบ่งบอกอุปนิสัยของผู้ทำได้ว่า ละเอียดหรือหยาบมากน้อยเพียงใด
วิธีทำโดยสังเขป
ตัดไม้เป็นท่อนขาว ๔-๘ นิ้ว ผึ่งแดดพอหมาด ๆ ถ้าแดดจัดผึ่ง ๒-๓ ชั่วโมง หากตากแดดแห้งเกินไปเมื่อทุบไม้จะแตก
การทุบใช้ไม้ใหญ่ ๆ ทุบที่ปลายให้แตกเป็นฝอยยาวสุดเล็บมือ ถ้าทุบช้า ๆ ไม้จะแตกเป็นฝอยและนุ่มละเอียดกว่าการทุบเร็ว ๆ
สางฝอยด้วยเข็มให้เรียบร้อย แล้วใช้มีดตอกเหลาด้ามให้เรียบสวย เอาฝอยที่เหลาออกจากด้ามมาขัดไม้สีฟันให้ขึ้นเงา นำไปตากแดดให้แห้งสนิทแล้วเก็บใส่ถุงพลาสติกป้องกันความชื้น (ปลายด้ามที่ทุบแตกเป็นฝอยใช้สำหรับถูฟันหรือเคี้ยว ปลายด้านที่เหลาให้แหลมใช้แคะเศษอาหารที่ติดตามไรฟัน ส่วนกลางของไม้ใช้สำหรับขูดลิ้น)
